Niemand is verplicht om akkoord te gaan met de regels van het wettelijk erfrecht. Met een testament kunt u afwijken van de wettelijke verdeling. Op die manier neemt u uw nalatenschap zelf in handen. De aanleiding om een testament op te maken is meestal de bescherming van bepaalde personen. U kunt een wettelijk erfgenaam meer geven dan waarop hij recht heeft volgens het wettelijk erfrecht of u kunt iemand buiten uw wettelijke erfgenamen iets nalaten. De familiale relaties zijn echter sterk geëvolueerd. Met een testament kunt u bijvoorbeeld uw feitelijk samenwonende partner begiftigen of iets nalaten aan de kinderen van uw partner. Een echtgenoot of een wettelijk samenwonende partner kan door middel van het testament ook meer geven aan de langstlevende partner dan wat de wet voorziet. Het beperkt wettelijk erfrecht van de wettelijk samenwonende bijvoorbeeld, nl. het vruchtgebruik op de gezinswoning, kan met een testament verder uitgebreid worden. Met een testament kan men ook roerende goederen (bijvoorbeeld geld) overmaken aan de langstlevende wettelijk samenwonende partner.
Wat is een testament?
Het omschrijft in artikel 895 een testament als een steeds herroepbare akte waarbij de erflater voor de tijd dat hij niet meer in leven zal zijn over het geheel of een deel van zijn goederen beschikt. Bij een testament kunt u zolang u leeft met uw goederen doen wat u wil. U blijft eigenaar van al uw goederen. Dit in tegenstelling tot een schenking.
Degene die een testament opmaakt noemt men de erflater. Iemand die iets ontvangt via testament is een legataris. Wat u ontvangt via testament heet een legaat. Een legaat is schenking die werd gedaan via testament en slechts uitwerking heeft na het overlijden van de erflater. Met een testament beschikt u gratis en zonder tegenprestatie over uw erfenis. Een testament kunt u tot op het einde van uw leven steeds wijzigen. Via een testament kunt u op elk moment nog corrigerende maatregelen nemen. U zou bijvoorbeeld één van de kinderen iets extra kunnen geven omdat het kind voor u heeft gezorgd of u kunt de schulden van een kind kwijtschelden omdat het in de problemen zit. De kinderen zijn niet verplicht om uw verdeling te volgen. Ze mogen de nalatenschap anders verdelen maar alle erfgenamen moeten het daarover uiteraard wel eens zijn. Testamenten worden gebruikt om af te wijken van de wettelijke erfopvolging, om bepaalde erfgenamen extra te bevoordelen, om bepaalde goederen aan de juiste persoon toe te bedelen (bijvoorbeeld een kunstcollectie of een bepaald goed dat u nauw aan het hart ligt), om een goed doel iets na te laten, maar ook om andere zaken te regelen, zoals de regeling van de uitvaart of het aanduiden van een vertrouwenspersoon die moet toezien op de goede uitvoering van het testament.
In het testament kunt u schikkingen opnemen die niets met uw vermogen te maken hebben. Wie moet instaan voor de opvoeding van uw kinderen? Wie zal voor uw hond zorgen? Wilt u begraven of gecremeerd worden? Wilt u een katholieke of neutrale dienst? Mocht men uw testament echter niet tijdig terugvinden is het misschien aangeraden om bij de gemeente een ‘verklaring van lijkbezorging en uitvaartplechtigheid’ af te leggen. Hierin wordt uw keuze tussen begraving en crematie en ook de dienst opgenomen. Deze verklaring wordt bewaard bij de burgerlijke stand.
Wie een testament opmaakt wil er in de eerste plaats voor zorgen dat zijn vermogen bij de juiste personen terecht komt maar heeft vaak ook een besparing van erfbelasting voor ogen. Met een testament kunt u de factuur van de erfbelasting drastisch beperken door bijvoorbeeld een deel van uw nalatenschap onmiddellijk over te maken aan de kleinkinderen, dit noemt men generation skipping.
Testamenten worden steeds populairder. Het taboe rond het opmaken van een testament verdwijnt. Het wordt zowel gebruikt om een uitgekiende successieplanning uit te werken maar ook om snel iets te regelen als u bijvoorbeeld op reis vertrekt met het vliegtuig. Het zijn niet meer enkel koppels zonder kinderen of singles die opteren voor een testament. We merken dat de bloedband vandaag aan belang verliest. Steeds vaker wil men iemand buiten zijn bloedverwanten iets nalaten.
De inhoud van een testament bepaalt u zelf. Het kan betrekking hebben op al uw volledige vermogen of op een gedeelte ervan, bijvoorbeeld een specifiek bezit zoals een kunstvoorwerp. Als u al uw bezittingen nalaat aan één of meerdere personen spreekt men van een ‘algemeen legaat’. Gaat uw testament slechts over een deel van uw nalatenschap, bijvoorbeeld enkel uw onroerende goederen of één derde van uw nalatenschap, dan spreekt men van een ‘legaat ten algemene titel’. Een ‘bijzonder legaat’ is dan weer een specifiek bezit. U maakt bijvoorbeeld een testament om een kostbaar schilderij of een duur juweel na te laten aan een goede vriend.
Een testament moet een duidelijke en exacte weergave zijn van de wil van de erflater. Wie erft er en wat gebeurt er als de persoon die aangeduid is als begiftigde van het testament vóór u zou overleden zijn? Als u niets voorziet keren de goederen terug naar uw nalatenschap en worden deze verdeeld volgens de regels van het wettelijk erfrecht. Wenst u dit niet dan moet u hier zelf plaatsvervulling voorzien naar bijvoorbeeld de kinderen van de begiftigde.
Dynamisch testament
Bij de opmaak van een testament wordt er uitgegaan van de huidige situatie. Op termijn kan de situatie grondig wijzigen. U kunt een dynamisch of getrapt testament maken waarbij u een andere verdeling voorziet afhankelijk van de leeftijd waarop u overlijdt. De verdeling ziet er dan anders uit mocht u bv. vóór 60 jaar of na 60 jaar overlijden in functie van de bescherming van uw naasten. Op die manier hoeft u uw testament niet aan te passen wat kostenbesparend kan zijn.
Men kan zijn testament laten meeglijden met de fiscale wetgeving en bepalen dat de nalatenschap (of een deel ervan) enkel nagelaten wordt aan een bepaalde persoon op voorwaarde dat de begiftigde daar bijvoorbeeld minder dan 50 % erfbelasting moet op betalen. Men zou ook zijn partner als algemeen legataris kunnen aanduiden in een testament op voorwaarde dat hij of zij daar geen erfbelasting moet op betalen. Op die manier zou men kunnen speculeren op een toekomstig fiscaal gunstregime voor partners. De testamentaire beschikking wordt dan enkel uitgevoerd als deze fiscaal interessant is. Een wijziging van het testament is dan niet meer noodzakelijk mochten de tarieven aangepast worden. Op het moment dat u niet meer gezond van geest bent kunt u zelfs uw testament niet meer wijzigen.
Vertrouwenspersoon
Een testamentuitvoerder kan worden aangeduid als de erfenis heel complex en omvangrijk is. De vertrouwenspersoon kan bijvoorbeeld een inventaris opmaken van al de bezittingen van de overledene en er op toezien dat er niets verdwijnt. U vraagt best vooraf aan de persoon of hij wil optreden als testamentuitvoerder bij uw overlijden. Hij kan dit enkel mondeling aanvaarden. De officiële aanvaarding is pas mogelijk na uw overlijden. Meestal gaat dit om een vriendendienst maar u kan voor deze persoon ook een vergoeding voorzien. Van zodra deze vergoeding niet hoger is dan 5 % van de beheerde goederen wordt dit niet als een legaat beschouwd en is hierop bijgevolg geen erfbelasting verschuldigd. U kan ook iemand iets nalaten onder de voorwaarde dat hij zal optreden als testamentuitvoerder. Eventueel zou u een advocaat kunnen aanstellen maar dan moet u wel rekening houden met het ereloon. U kunt in uw testament ook een plaatsvervanger aanduiden mocht de vertrouwenspersoon al overleden zijn of zijn opdracht niet aanvaardt. In praktijk is het meestal de notaris die zal toezien op de goede uitvoering van het testament. Hij is wettelijk verplicht om er over te waken dat uw wilsbeschikking volledig wordt nageleefd.
Digitale nalatenschap
In uw testament kunt u ook iemand aanduiden die instaat voor uw digitale nalatenschap. Wat gebeurt er met uw Facebook, Instagram, TikTok en andere accounts, uw foto’s in de cloud, uw blog…? Als alles juridisch correct moet verlopen, regelt u dat best in een testament. U verwijst in uw testament naar de plaats waar de informatie met betrekking tot uw digitaal leven zich bevindt (paswoorden, belangrijke bestanden…). Dit kan een papieren document, een USB-stick, een externe harde schijf of een online aanbieder zijn. Een online aanbieder is een organisatie waar u al uw digitale gegevens kunt achterlaten. Zij verzekeren de privacy. U kan eenvoudig wijzigingen aanbrengen. De online aanbieder zal na uw overlijden alle informatie aan de door u aangeduide vertrouwenspersoon meedelen.
Wie kan een testament maken?
Iedereen die gezond van geest is en handelingsbekwaam kan een testament opmaken. Men moet volledig vrij handelen. In principe is een testament mogelijk vanaf 18 jaar maar u kan al vanaf 16 jaar een testament opmaken voor maximum de helft van uw vermogen. Bij een oudere persoon die een testament heeft opgemaakt kan het ‘gezond van geest’ zijn na het overlijden eventueel betwist worden door bijvoorbeeld familieleden die niets geërfd hebben. Om deze discussies te vermijden kan men een doktersattest toevoegen aan het testament waarbij de huisdokter bevestigt dat de persoon die het testament opmaakt bij zijn volle verstand is. Als de notaris het testament opmaakt dient hij erover te waken dat de erflater gezond van geest is. Als de notaris twijfelt, moet hij een recent medisch attest van de arts vragen.
Het testament is steeds een persoonlijk werkstuk en vereist een geschrift. Het testament moet de uitdrukking van uw persoonlijke wil zijn, die niet beïnvloed mag worden door anderen. Als koppel mag men niet samen een testament opmaken. Individueel zou men wel elkaar kunnen begunstigen in een testament. De ene partner maakt een testament op ten voordele van de andere partner en omgekeerd. Hier is er sprake van twee verschillende testamenten met bijvoorbeeld dezelfde inhoud. Men spreekt dan van een spiegeltestament.
Welke soorten testamenten bestaan er?
Er bestaan drie soorten testamenten, namelijk een eigenhandig testament, een notarieel testament en een internationaal testament.
Eigenhandig testament
Een eigenhandig of holografisch testament moet u verplicht zelf schrijven met de hand. Het mag niet getypt worden. Het moet gedateerd en ondertekend worden met de hand. Het is een individueel onderhands document. Niemand anders mag er op schrijven. Waarop u dat testament schrijft heeft geen belang maar u moet het wel aan de notaris kunnen aanbieden. U kunt dus perfect uw eigenhandig testament op een bierviltje neerschrijven maar niet op de muur.
Toevoegingen en doorhalingen zijn mogelijk maar misschien is het soms toch beter alles nog eens over te schrijven om discussies te vermijden. Om rechtsgeldig te zijn moet er uw naam, uw handtekening en de datum van opmaak op vermeld worden. Dit is bijgevolg heel eenvoudig en er zijn geen kosten aan verbonden. Een eigenhandig testament is heel laagdrempelig. Bovendien zijn er geen getuigen nodig.
Een eigenhandig testament kan bijvoorbeeld gebruikt worden om snel iets te regelen vooraleer u op reis vertrekt. Naast het voordeel dat het eenvoudig en goedkoop is, zijn er een hele reeks nadelen. Het is mogelijk dat men na uw overlijden uw eigenhandig testament niet terugvindt. Of iemand vindt het maar doet het verdwijnen omdat hij er niet als begiftigde wordt in vermeld. De wettelijke erfgenamen kunnen weigeren om het eigenhandig testament te erkennen. Er kan discussie ontstaan over het feit of u nog bij uw volle verstand was bij op opmaak van het testament. De onterfde erfgenamen kunnen getuigen en vermoedens aanwenden om dit aan te tonen. Er kan twijfel bestaan of het wel degelijk om uw handschrift gaat of betreffende de vermelde datum op het testament. Ook kunnen er vragen opduiken bij de formulering van het testament. Wat heeft de erflater nu juist bedoeld?
Het risico dat men zou beweren dat u niet meer bij uw volle verstand was op het moment dat u uw eigenhandig testament had opgemaakt, kunt u opvangen door een doktersattest bij uw testament te voegen. Het risico op verlies en vernietiging kunt u oplossen door uw testament te laten registreren. Op die manier bestaat er een spoor van het eigenhandig testament. U gaat met uw eigenhandig testament langs bij de notaris en hij laat dit testament registreren bij het Centraal Register der Testamenten (CRT).
De registratie bij het CRT kost tussen de € 50 en € 100. In het CRT wordt enkel bijgehouden dat er een eigenhandig testament bestaat maar niet de inhoud ervan. Naast de naam van de opsteller van het testament wordt ook de naam van de notaris die het testament bewaart, bijgehouden alsook de datum van neerlegging. Ondanks registratie blijft de inhoud van uw testament steeds geheim. Zolang u leeft kan niemand te weten komen of u al dan niet een testament opstelde. Het CRT kan enkel geraadpleegd worden door een belanghebbende na voorlegging van een overlijdensakte. De raadpleging is gratis en kan gebeuren via uw notaris, rechtstreeks bij het CRT of via een aanvraag per e-mail of per post. Een eigenhandig testament met een recentere datum kan een notarieel testament herroepen. U begint uw testament best met de uitdrukkelijke melding dat dit testament alle vorige testamenten of wilsbeschikkingen herroept.
Notarieel testament
Een notarieel of openbaar testament komt het vaakst voor. Sinds 1 september 2020 moet de notaris het testament opstellen op basis van de werkelijke wil van de cliënt. Het verplicht dicteren van het testament door de cliënt werd afgeschaft. De aanwezigheid van twee getuigen bij het verlijden van het notarieel testament is sinds 1 januari 2023 afgeschaft.
Meestal heeft de erflater vooraf zelf al een document opgemaakt dat hij kan gebruiken bij het dicteren. Dit houdt in dat u moet kunnen spreken. Als u niet kunt spreken, kunt u gebruik maken van een eigenhandig of een internationaal testament. De notaris maakt het testament op via tekstverwerking. Het wordt ondertekend door de erflater en de notaris. Een notarieel testament is een officiële, notariële akte en wordt altijd geregistreerd bij het CRT. Het voordeel is dat de notaris u helpt bij de opmaak van uw testament. Bijgevolg worden exacte technische en juridische formuleringen gebruikt waardoor latere discussies over de interpretatie worden vermeden.
De notaris zal nagaan of wat u wenst wettelijk mogelijk is en of de wettelijke reserves worden nageleefd. Het is ook veel moeilijker om een notarieel testament nietig te laten verklaren omdat de notaris instaat voor de juistheid van de inhoud. De andere erfgenamen kunnen niet betwisten dat de notaris het testament heeft opgemaakt of de wensen van de overledene correct heeft weergegeven. Zij zouden enkel een strafklacht kunnen indienen tegen de notaris wegens valsheid in geschrifte. Bij twijfel over de bekwaamheid (‘gezond van geest’) van de erflater, zal de notaris een medisch attest vragen.
Het nadeel is het prijskaartje dat verbonden is aan een notarieel testament. Hier moet men rekenen op een kostprijs voor de opmaak, de registratie en het ereloon van de notaris van in totaal ongeveer € 300 tot € 500, afhankelijk van de moeilijkheidsgraad van het testament. Als het testament heel complex is en er veel vergaderingen en advies aan voorafgaan, heeft dit uiteraard een weerslag op de kostprijs.
Internationaal testament
Deze formule is minder gekend en wordt in de praktijk minder gebruikt. Ook in dit geval is de tussenkomst van een notaris vereist. Een internationaal testament biedt dezelfde bescherming als een notarieel testament. Het wordt gebruikt als het testament deels of volledig in het buitenland moet worden uitgevoerd. Het internationale testament kan door de erflater opgemaakt worden maar mag ook door iemand anders worden opgesteld. Het testament mag getypt of met de hand geschreven zijn door de erflater zelf of zelfs door iemand anders. Het internationaal testament wordt aan een notaris aangeboden en hij maakt hiervan een verklaring op. De notaris houdt het testament in een verzegelde omslag in bewaring. Ook hiervan wordt melding gemaakt bij het CRT. De erflater verklaart en erkent, in het bijzijn van de notaris, dat dit zijn testament is en dat hij de inhoud ervan kent. De akte van neerlegging wordt opgemaakt in twee exemplaren, één voor de erflater en één voor de notaris.
Reservataire erfgenamen
Met een testament kunt u het wettelijk erfrecht bijsturen. U mag echter niet uw volledige vermogen nalaten aan wie u zelf wilt. Een aantal erfgenamen hebben op basis van de wet recht op een beschermd erfdeel. Deze erfgenamen noemt men de reservataire erfgenamen.
De reserve is een wettelijk minimum dat gegarandeerd wordt aan de naaste erfgenamen. Wat in de nalatenschap overblijft na aftrek van de reserve noemt men het beschikbare deel. Het beschikbare deel kunt u volledig vrij verdelen aan de hand van een testament.
In de eerste plaats hebben de afstammelingen (kinderen of kleinkinderen die bij plaatsvervulling tot de erfenis komen) recht op een bepaalde reserve. Daarnaast heeft ook de huwelijkspartner een minimum gewaarborgd erfdeel.
Dankzij dit gewaarborgd erfrecht is het in principe onmogelijk om uw kinderen of echtgeno(o)t(e) volledig te onterven.
De ouders zijn na de hervorming van het wettelijk erfrecht sinds 1 september 2018 geen reservataire erfgenamen meer als er geen afstammelingen zijn en kunnen bijgevolg altijd onterfd worden. Het hervormde erfrecht voorziet echter wel dat de ouders alsnog hun vroegere gewaarborgd minimumerfdeel (vader een vierde en moeder een vierde) kunnen opeisen als zij behoeftig zouden zijn op het moment van het overlijden van hun kind. Zij beschikken in dat geval over een onderhoudsvordering ten laste van de nalatenschap, voor zover de erflater geen afstammelingen heeft.
De reserve wordt berekend op de zgn. rekenboedel (= fictieve massa), die bestaat uit de totale nalatenschap, verhoogd met alle roerende en onroerende schenkingen die de overledene tijdens zijn leven ooit gedaan heeft. De rekenboedel heeft als doel na te gaan of de erfrechten van de reservataire erfgenamen niet aangetast zijn
De reserve van de kinderen
De reserve voor de kinderen bedraagt sinds de hervorming van het wettelijk erfrecht op 1 september 2018 steeds de helft van de totale nalatenschap, ongeacht het aantal kinderen. De reserve is gelijk aan de helft van de nalatenschap als er één kind is, twee vierden als er twee kinderen zijn (elk kind een vierde), drie zesden als er drie kinderen zijn (elk kind een zesde), enz. De ouders kunnen altijd vrij beslissen wat ze met de helft van hun nalatenschap doen. Hiermee wil men vooral tegemoetkomen aan nieuw samengestelde gezinnen.
Aantal kinderen Reserve per kind Beschikbaar
De reserve van de echtgeno(o)t(e)
De echtgeno(o)t(e) beschikt als reserve over het vruchtgebruik van de helft van de totale nalatenschap (kwantitatieve reserve) met als absoluut minimum het vruchtgebruik over de gezinswoning en de inboedel (kwalitatieve reserve).
Als de langstlevende echtgeno(o)t(e) samen met kinderen tot de nalatenschap komt, wordt de reserve van de langstlevende echtgeno(o)t(e) bij voorrang volledig aangerekend op het beschikbare deel van de nalatenschap. De reserve van de kinderen wordt niet verminderd.
De wettelijk samenwonende partner is geen reservataire erfgenaam. De wettelijk samenwonende erft op basis van het wettelijk erfrecht wel het vruchtgebruik op de gezinswoning en de inboedel, maar dit is geen beschermd erfrecht. De feitelijk samenwonende partner is geen wettelijk erfgenaam en uiteraard ook geen reservataire erfgenaam.
De wettelijke reserve van de partner ziet er als volgt uit :
Wat gebeurt er als de erflater de reserve toch aantast?
Als u de wettelijke reserves van de reservataire erfgenamen zou aantasten door middel van een testament, dan hebben de erfgenamen die een gewaarborgd erfrecht genieten het recht, niet de plicht, om inkorting te vragen.
Inkorting gebeurt niet van rechtswege. De reservataire erfgenamen moeten een vordering tot inkorting instellen om hun aangetast deel van de reserve terug te krijgen.
Inkorting betekent dat een erfgenaam een deel van de goederen dat via testament overgemaakt werd aan een derde persoon, gaat terugeisen van de begunstigde die de goederen al ontvangen heeft, om de wettelijke reserves van de reservataire erfgenamen te waarborgen.
Men kan als wettelijk erfgenaam tot 30 jaar na het overlijden teruggaan om inkorting te vragen. Als reservataire erfgenaam moet men dan een vordering instellen bij de rechtbank. De rechtbank zal de rekenboedel op het ogenblik van het overlijden opnieuw samenstellen en oordelen of de wettelijke reserves al dan niet gerespecteerd werden.
De vordering tot inkorting van een schenking of legaat aan een begiftigde die geen erfgenaam is, verjaart twee jaar na de afsluiting van de vereffening-verdeling als daaruit de aantasting van het voorbehouden erfdeel van de reservataire erfgenamen blijkt, of in elk geval na maximaal 30 jaar vanaf het openvallen van de nalatenschap. Een niet-erfgenaam die iets ontvangen heeft van de erflater kan nog een stap verder gaan en zelf op elk ogenblik aan de reservataire erfgenamen vragen om standpunt in te nemen of ze al dan niet inkorting zullen vragen. De erfgenamen moeten dan reageren binnen het jaar vanaf de ingebrekestelling en inkorting vorderen binnen de twee jaar.
Als de wettelijke minima niet nageleefd werden, kan de rechter beslissen dat de begunstigde van een testament een deel wat hij heeft ontvangen moet teruggeven zodat de wettelijke minimumreserves nageleefd worden.
Dergelijke procedures zijn vaak ingewikkeld en omslachtig omdat het niet altijd eenvoudig is om de rekenboedel op het ogenblik van het overlijden te reconstrueren. Bovendien gaat het om een feitenkwestie waarin de rechter geval per geval zal oordelen.
Als de reservataire erfgenaam er geen probleem mee heeft dat zijn gewaarborgde erfdeel niet gerespecteerd werd, gebeurt er uiteraard niets. Een grootmoeder zou bv. alles kunnen nalaten aan haar kleinkinderen, niettegenstaande haar dochter nog in leven is. Als haar dochter haar reservataire deel niet opeist, zullen de kleinkinderen alles mogen behouden.
Als er kinderen zijn uit een vorig huwelijk, worden de huwelijksvoordelen in het huwelijkscontract aanzien als schenkingen en moeten zij steeds in rekening gebracht worden voor de berekening van de reservataire delen van de kinderen. Als het wettelijk beschermde erfdeel van de kinderen overschreden wordt, kunnen de schenkingen ingekort worden.
Conclusie
Testamenten worden steeds populairder. Ze zijn een handig middel om het wettelijk erfrecht bij te sturen en zo bepaalde personen te beschermen en/of erfbelasting te besparen. Een testament kan snel opgemaakt worden, eigenhandig of via de notaris, en kan tijdens het leven steeds gewijzigd worden. Bij d eopmaak moet men steeds rekening houden met zijn reservataire erfgenamen.
Bron: Accountancy Up-to-date